Skok po rozwój. O skokach rozwojowych w pierwszym roku życia dziecka.

Pierwszy rok życia dziecka to czas niezwykle intensywnego rozwoju. Tak dynamicznie maluch nie będzie się rozwijał ani zmieniał już nigdy więcej. Właśnie w tym pierwszym roku życia, dziecko po raz pierwszy się uśmiecha, podnosi główkę, siada, robi pierwszy krok – to wyjątkowemomenty, które rodzice zapamiętają tak naprawdę na zawsze. To piękne chwile, ale oprócz nich bywają i te trudne, które wymagają od rodziców ogromu cierpliwości, zrozumienia i siły. Dlaczego? Przede wszystkim dlatego, że oprócz płynnego rozwoju fizycznego, dziecko rozwija również swój układ nerwowy i robi to w sposób skokowy. Nic zatem dziwnego, że w tym pierwszym roku zdarzają się trudne momenty, związane głównie właśnie z tym skokowym rozwojem układu nerwowego.

Czym właściwie jest skok rozwojowy?

Najprościej mówiąc jest to szczególny moment w całym procesie rozwoju umysłowego dziecka, podczas którego w jego mózgu tworzą się nowe połączenia neuronalne. To właśnie w tym czasie układ nerwowy dziecka otrzymuje zupełnie nowe informacje, których nie był w stanie do tej pory przetworzyć, zmienia się jego postrzeganie świata. Te gwałtowne zmiany w układzie nerwowym pozwalają niemowlakowi nabyć nowe umiejętności. Skoki rozwojowe to zupełnie naturalny przejaw dojrzewania prawidłowo rozwijającego się układu nerwowego dziecka.

Po czym poznać, że układ nerwowy dziecka „szykuje się do skoku”?

Skok rozwojowy z reguły poprzedzony jest pewnymi charakterystycznymi objawami.  Można do nich zaliczyć:

• częsty płacz;
• silną potrzebę niemal ciągłego kontaktu fizycznego z matką;
• drażliwość i ogóle zmiany w zachowaniu dziecka, często określane jako pogorszenie tego zachowania.

Oprócz tego dziecko może również:

• mieć problemy z zasypianiem;
• intensywniej odbierać różne bodźce z otoczenia;
• spać niespokojnie;
• wykazywać problemy z jedzeniem lub z ssaniem;
• zdaje się zapomnieć wcześniej wypracowane schematy.

Wielu rodziców te wszystkie symptomy określa stwierdzeniem, że dziecko jest po prostu „marudne”.  Właśnie to „marudzenie” może być znakiem, że dziecko podejmuje próby poradzenia sobie z coraz silniejszymi bodźcami, które odbiera z otaczającego świata. Nic zatem dziwnego, że w tym trudnym dla niego czasie, tak bardzo potrzebuje bliskości rodziców, ich wsparcia, zrozumienia i sporej dawki cierpliwości. zrozumienia i wsparcia rodziców.

Rozwój zgody z harmonogramem?

I tak, i nie. Skoki rozwojowe pojawiają się aż siedem razy w ciągu pierwszego roku życia dziecka i z reguły przypadają one na te same okresy. Warto jednak pamiętać o tym, że harmonogram jest tylko pewną orientacyjną wskazówką i nie należy panikować, kiedy rozwój dziecka się w niego nie wpisuje.

Indywidualne tempo rozwoju

Każde dziecko to zupełnie inna jednostka, indywidualna i pod każdym względem wyjątkowa. Nic zatem dziwnego, że rozwijając się we własnym tempie dziecko nie wpisuje się idealnie w stworzony schemat czy harmonogram. Nie każde dziecko w tym samym czasie nabywa te same umiejętności i po takim skoku nie zawsze robi to, co jest do danego skoku „przypisane”. Czasami zdarza się też tak, że dziecko wykazuje indywidualne preferencje i podczas skoku skupia się na tych umiejętnościach, które bardziej je interesują. Co ważne, dzieci nie doświadczają skoków rozwojowych w takim samym stopniu, co może wynikać z faktu, że u niektórych dzieci ten rozwój przebiega nieco płynniej i umiejętności są zdobywane krok po kroku, a u innych dzieje się to niemal z godziny na godzinę. Warto tu wspomnieć, że dzieci, u których ten rozwój przebiega w szybkim tempie mogą znosić te skoki rozwojowe nieco gorzej, ponieważ zmiany zachodzące w układzie nerwowym są dla nich znacznie trudniejsze do przetworzenia.

Nie bez znaczenia jest, że moment wystąpienia kolejnych skoków rozwojowych ściśle, co wiąże się rozwojem mózgu dziecka jeszcze w okresie płodowym. W przypadku wcześniaków wiek, w którym powinien wystąpić skok rozwojowy wylicza się na podstawie spodziewanego terminu porodu, a nie faktycznej daty urodzenia – jest to tzw. wiek korygowany.

Pierwszy skok rozwojowy

Pierwszy skok rozwojowy przypada na okres 4.-5. tygodnia życia. W tym czasie niemowlak, który do tej pory przede wszystkim jadł i spał, zaczyna być coraz bardziej aktywny po przebudzeniu. Zmysły dziecka wyostrzają się, a zatem odbiera ono rzeczywistość nie tylko bardziej intensywnie niż dotychczas, ale również bardziej świadomie. Nic zatem dziwnego, że intensywne bodźce, które do tej pory mu zupełnie nie przeszkadzały, zaczynają wzbudzać jego niepokój.

Zmiany, które można zauważyć u dziecka po pierwszym skoku rozwojowym:

• dziecko zaczyna się uśmiechać;
• czas aktywności między jego drzemkami ulega wydłużeniu;
• płacze prawdziwymi łzami;
• słucha z większym skupieniem;
• skupia wzrok na twarzy rodzica;
• lepiej trawi pokarm;
• leżąc na brzuchu może utrzymać głowę nad podłożem przez kilka sekund.

Drugi skok rozwojowy

Drugi skok rozwojowy przypada na okres 7.-9.tygodnia po narodzinach. To przełom drugiego i trzeciego miesiąca życia i czas, w którym dziecko powoli zaczyna dostrzegać powtarzające się schematy i wzorce. Maluszek odkrywa w tym czasie, że ma rączki, którymi z początku nieco nieporadnie, może poruszać. Uświadamia sobie również, że może wydawać dźwięki, w które bardzo intensywnie się wsłuchuje. Co więcej, w tym czasie dziecko zaczyna dostrzegać mimikę twarzy rodziców, a także coraz dokładniej bada wzrokiem przedmioty.

Zmiany, które można zauważyć u dziecka po drugim skoku rozwojowym:

• zaczyna intensywniej poruszać rękami i nogami;
• częściej podnosi i przekłada główkę podczas leżenia na brzuchu;
• coraz bardziej wsłuchuje się w swój głos i wydaje krótkie odgłosy;
• intensywniej przygląda się twarzom i skupia na nich wzrok na dłużej;
• wyciąga ręce po przedmioty i próbuje je utrzymać.

Muszę tutaj zwrócić uwagę na fakt, iż w tym czasie dziecko może nadal pozostawać pod wpływem odruchów pierwotnych, takich jak np. ATOS (Asymetryczny Toniczny Odruch Szyjny). Dlaczego o tym wspominam? Ponieważ przez jego wpływ, może wydawać się, że dziecko nadal układa się w pozycji asymetrycznej, czyli takiej, w której jedna ręka jest wyprostowana, a druga ugięta. Zjawisko to jest zupełnie normalne i nie należy się nim przejmować pod warunkiem, że można je zaobserwować po obu stronach z tą samą częstotliwością.

Trzeci skok rozwojowy

Trzeci skok rozwojowy przypada na okres 11.-12. tygodnia po porodzie. W tym czasie dziecko zaczyna zwracać uwagę na detale. Dostrzega również różnice w natężeniu światła czy tonie głosu. Maluszek zaczyna łączyć ruch oczu z ruchem głowy, a zatem próbuje wodzić wzrokiem za zabawką. Poprawia się koordynacja, co z kolei sprawia, że próbuje łapać przedmioty i poznawać je poprzez wkładanie do buzi (ten sposób poznawania świata zostanie z dzieckiem jeszcze przez długi czas).

Zmiany, które można zauważyć u dziecka po trzecim skoku rozwojowym:

• ruchy ciała stają się skoordynowane;
• utrzymuje symetryczną pozycję tułowia w leżeniu na plecach;
• pojawia się umiejętność łączenia rąk w linii środkowej;
• odkrywa swoje możliwości wokalne, przejawiające się głównie w piskach i głużeniu;
• leżąc na brzuchu dziecko podejmuje pierwsze próby podporu na przedramionach;
• potrafi śledzić poruszającą się osobę lub przedmiot, przekręcając głowę przy tym głowę;
• leżąc na kocu/macie odpycha się nóżkami;
• łapie przedmioty dwiema rączkami;
• robi bańki ze śliny;
• wkłada ręce do buzi;
• umie pokazać, że jest znudzone.

Czwarty skok rozwojowy

Czwarty skok rozwojowy przypada na okres między 14. a 19. tygodniem życia dziecka. Właśnie w tym czasie, czyli między czwartym, a piątym miesiącem życia dziecko odkrywa najprostsze związki przyczynowo skutkowe i świadomie powtarza jakąś sekwencję,  by uzyskać dany efekt (np. upuszcza zabawkę, żeby rodzic ją podniósł). Maluchowi zdarza się łączyć dźwięki w ciągi wyrazowe, na skutek czego powstaje np. „mamamama” czy „tatatata”. Warto jednak pamiętać, że to jedynie zabawa głosem, a nie świadome mówienie, na które jeszcze przyjdzie czas.

Zmiany, które można zauważyć u dziecka po czwartym skoku rozwojowym:

• świadomie zrzucanie zabawki na podłogę;
• podejmowanie prób raczkowania;
• przekładanie przedmiotu z ręki do ręki;
• umiejętność przekręcenia się z plecków na brzuszek lub odwrotnie;
• unoszenie tułowia podpierając się na rękach;
• pierwsze reakcje na swoje imię i odbicie w lustrze;
• zdarza się, że pojawia się umiejętność wyrażania swojej woli, czego najprostszym przykładem będzie odepchnięcie piersi/butelki, kiedy dziecko będzie najedzone.

Piąty skok rozwojowy

Piąty skok rozwojowy przypada na okres między 22. a 26. tygodniem po urodzeniu.  Maluch w tym czasie ma już około pół roku i potrafi dostrzegać odległości między przedmiotami, co jest naprawdę ogromną zmianą w postrzeganiu świata. Co więcej, dziecko zaczyna zauważać, a przede wszystkim rozumieć związki między ludźmi. Nic zatem dziwnego, że nie uśmiecha się już do wszystkich i może stać się nieufne wobec obcych lub po prostu bać się ich. W tym czasie może pojawić się lękowa reakcja na zniknięcie rodziców. Lęk separacyjny to bardzo charakterystyczny element tego skoku rozwojowego. Dziecko w tym wieku nie potrafi jeszcze zrozumieć, że rodzic znikający z pola widzenia, nie znika na zawsze. (Psst! Nieco więcej o lęku separacyjnym możesz przeczytać klikając TUTAJ). Dziecko jest w stanie zauważyć, że ma wpływ na to, co się stanie i np. po naciśnięciu włącznika, zaświeci się światło. Ruchy malucha są coraz bardziej skoordynowane, a jedną z ulubionych aktywności prawdopodobnie jest wkładanie i wyjmowanie przedmiotów z pudełka, ściąganie skarpetek, klaskanie, machanie na pożegnanie czy pierwsze próby przemieszczania.

Zmiany, które można zauważyć u dziecka po piątym skoku rozwojowym:

• pojawia się chwyt pęsetkowy, w którym dziecko chwyta małe przedmioty kciukiem i palcem wskazującym;
• uderzanie o siebie przedmiotami trzymanymi w obu dłoniach;
• umiejętność przeniesienia wzroku z jednego obrazka na drugi;
• samodzielne siadania.

Szósty skok rozwojowy

Szósty skok rozwojowy przypada na czas między 33. a 37. tygodniem, czyli między 9. a 10. miesiącem życia. To czas, w którym sposób myślenia dziecka, zaczyna przypominać ten prezentowany przez dorosłych. Maluch zaważa, że niektóre rzeczy mogą mieć cechy wspólne i potrafi przyporządkować przedmioty do określonych kategorii. Chwyt dziecka nadal się rozwija. W tym czasie pojawia się tez zamiłowanie do burzenia różnych konstrukcji np. wieży z klocków) i zaczyna się etap poszukiwania przedmiotów, które zniknęły z pola widzenia. Dziecko rozumie nazwy przedmiotów i lubi rozkładać rzeczy na części pierwsze w celu ich eksploracji. Co więcej, niektórzy badacze uważają, że w tym wieku zaczyna rozwijać się inteligencja.

Zmiany, które można zauważyć u dziecka po szóstym skoku rozwojowym:

• przejmowanie inicjatywy w zabawie;
• umiejętność rozpoznawania i pokazywania kształtów;
• manifestacja poczucia humoru i zazdrości;
• robienie min podczas patrzenia na swoje odbicie w lustrze;
• intensywne przemieszczanie – pełzanie, czworakowanie;
• niektóre dzieci w tym wieku zaczynają już wstawać na nogi przy podporze, często robiąc wszystkie te rzeczy w jednym momencie.

Siódmy skok rozwojowy

Siódmy i zarazem ostatni skok rozwojowy przypada na czas między 41. a 46. tygodniem po narodzinach. Właśnie wtedy, czyli w 11 miesiącu życia, dziecko zaczyna kojarzyć, że pewne zdarzenia następują po sobie, np. po zdjęciu ubranka należy wrzucić je do kosza na pranie, a klocki wrzuca się do pudełka. Ulubione zabawy to te, w których można coś do siebie dopasowywać oraz te dźwiękonaśladowcze, w których można powtarzać różne odgłosy. W tym czasie dziecko zaczyna naśladować rodziców w czynnościach domowych. Dziecko powtarza sylaby, wypowiada proste słowa (np. „mama”, „baba”, „tata”), a także może z pełną świadomością i zdecydowaniem używać słowa „nie”. Gest wskazywania placem, który pojawia się w tym czasie, wykorzystywany jest do pokazywania interesujących dziecko przedmiotów.

Zmiany, które można zauważyć u dziecka po siódmym skoku rozwojowym:

• proszenie o nazywanie wskazanych rzeczy;
• naśladowanie odgłosów;
• dopasowywanie kształtów;
• próby bazgrania po kartce;
• próby wspinania w celu dosięgnięcia czegoś;
• schodzenie z wysokości (np. kanapy) tyłem;
• przemieszczanie się na czworakach lub idąc bokiem przy meblach;
• próby stawiania pierwszych kroków.

To ważne, nie zapomnij o tym

Pisząc o skokach rozwojowych nie mogę nie wspomnieć o tym, że należy uważnie obserwować swoje dziecko. Dlaczego to takie ważne? Przede wszystkim dlatego, że można pomylić skok rozwojowy, a właściwie zachowania dziecka z nim związane, z jakimiś dolegliwościami na tle chorobowym, jak np. infekcjami. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy zasięgnąć porady lekarza.

Nie stresuj się i nazbyt nie przejmuj tabelkami

Tak, tak, nie trzeba się do końca przejmować tabelkami i harmonogramami, ponieważ są to jedynie pewne ramy. W prawidłowym rozwoju dziecka istnieją tzw. okna rozwojowe, które opracowało WHO (Światowa Organizacja Zdrowia). Co to takiego? To okresy, w których dziecko ma czas na zdobycie pewnych ważnych umiejętności ruchowych (np. dziecko powinno zacząć samodzielnie chodzić między 8. a 18. miesiącem życia). Warto też pamiętać o tym, że skoki rozwojowe mogą przesuwać się w czasie, a u niektórych dzieci są niemal niezauważalne. Miej to na uwadze i nie stresuj się, kiedy te skoki się nie pojawią, lecz ciesz się spokojem i nie martw na zapas, gdy jakieś umiejętności nie pojawią się akurat w jakimś konkretnym okresie.

Skok rozwojowy dziecka – jak sobie z nim radzić?

Przede wszystkim daj sobie i dziecku czas. To, w jakim momencie nastąpi skok rozwojowy zależy od wielu czynników, a zatem nie przykładaj zbyt dużej wago do dat i tabelek, o czym pisałam wcześniej. Kluczowym jednak jest, żeby w tym trudnym dla dziecka czasie rozsądnie reagować na jego potrzeby, być wyrozumiałym i świadomym, że w jego układzie nerwowym zachodzą właśnie bardzo istotne zmiany. Przygotuj się na to, że podczas skoku rozwojowego dziecko może chcieć spędzać na rękach rodzica mnóstwo czasu, czyli najprościej mówiąc – będzie po prostu „nieodkładalne”, a zatem dobrym rozwiązaniem może okazać się chusta lub odpowiednio dobrane nosidło.

Widząc, że u Twojego dziecka pojawiają się symptomy świadczące o skoku rozwojowym, pamiętaj, że w tym czasie jest bardziej wrażliwe na bodźce, a zatem zrezygnuj z wyjść w głośne i nieznane dziecku miejsca. Nie zaszkodzi zaopatrzyć się też w sprzęt stymulujący układ przedsionkowy, a dokładniej coś na czym będziecie mogli się pobujać, pokołysać czy poodbijać – może to być np. duża piłka do rehabilitacji. To nie tylko stymuluje układ przedsionkowy, ale też działa kojąco na sporą część dzieci. Uzbrój się w spore pokłady cierpliwości i wyrozumiałości. Powtarzaj sobie, że „to w końcu minie”, wszak wszystkie trudne okresy w życiu dziecka w końcu mijają.